امام صادق علیه السلام فرمود:«مهدی علیه السلام گنجی در طالقان دارد که از طلا و نقره نیست. پرچمی دارد که از وقتی پیچیده شده، باز نگردیده است: مردانی که قلب هایشان مانند تکه های آهن، سخت تر از سنگ است و هرگز شکی درباره خدا به آنها وارد نگردیده است. آنان اگر به کوه ها حمله کنند، آن را از جای می کنند، و هر شهری را بخواهند فتح می‌کنند. عقاب آسا بر اسبانشان می‌تازند. بر زین اسب امام علیه السلام دست می‌کشند و به این وسیله تبرک می جویند. گرد امام علیه السلام جمع می‌شوند و در جنگ‌ها با جانشان از او دفاع می کنند. آنچه امام علیه السلام از آنها می خواهد اطاعت می‌کنند. مردانی هستند که شب ها خواب به چشم ندارند و در نمازشان همانند زنبور عسل زمزمه می‌کنند. شب را در حال قیام و عبادت سپری می کنند و صبحگاهان بر اسبانشان سوارند. راهبان شب و شیران روز هستند. آنان نسبت به امام‌شان، از کنیز نسبت به مولایش مطیع‌تر و فرمانبردار ترند. قلب‌هایشان همانند چراغ می‌درخشد و از جلال خدا هرسناکند. یاران امام زمان علیه السلام برای شهادت دعا و کشته شدن در راه خدا را آرزو می‌کنند. شعارشان « یالثارات الحسین علیه السلام‍»( ای خونخواهان حسین) است. هنگامی که حرکت می کنند، ترس به اندازه مسیر یک ماه پیشاپیش آنان حرکت می کند. خداوند به وسیله آنان امام حق را یاری می کند.»

منابع:

بحارالانوار، ج 52 ،ص 308 ،حدیث 82

• منزل آیت‌الله طالقانی در گلیرد و یادمان درویش عبدالمجید طالقانی در مهران از آثار دیدنی و تاریخی و فرهنگی طالقان به شمار می‌آیند.

• از دیگر آثار و بناهای تاریخی طالقان - مصون مانده از آسیب‌های طبیعی - می‌توان به برخی قلعه‌ها، امامزاده‌ها، مقابر، حمام‌ها و آسیاب‌های آبی اشاره کرد.

• بقعهٔ شیخ حسین الهی معروف به جد بزرگوار در روستای دیزان، جنب مسجد آیت‌الله شیخ مرتضی دیزانی

• ارژنگ قلعه در میناوند، قلعه منصور و قلعه کیقباد در شمال هرنج، قلعه دختر در گته ده، قلعه پراچان و قلعه فالیس، امامزاده هارون در جوستان، شاه محمد حنیفه در کرکبود، امامزاده زکریا در میراش، امامزاده ابراهیو در در تکیه ناوه و نیز امامزاده‌های روستای‌های سید آباد، اورازان، کش، کشته رود، کلاه رود، اسفاران، خچره، بقعه میر در وشته، و مقبره پیران در دیزان، مهران، گته ده و اوانک، بقایای آسیاب‌های آبی در برخی از روستاها و نیز آثار نهر بزرگ انتقال آب از طالقان به قزوین در امتداد قله‌های رشته کوه‌های جنوبی طالقان، بسیار دیدنی است.

• حمام قدیمی دیزان-قلاسی-آقای باغ-هفت قلای سی-قلا یاک-طاقی لایه(ساعت آفتابی اهالی روستا) در روستای دیزان.

اولين طرح هاي مربوط به احداث سد طالقان به دهه 30 بازميگردد. كه متاسفانه به دليل پاره از مسائل زمين ساختي و نيز مسائل نامعلوم احداث اين سد به تعويق افتاد تا در سال ۱۳۶۶ ساخت اين سد بارديگر موردتوجه قرارگرفت و مطالعات آن دوباره آغازشد كه گزارش نهايى اين مطالعات همراه با اسناد مناقصه در سال ۱۳۷۱ به سازمان آب منطقه اى تهران تسليم شد.

باتوجه به وضعيت خاص زمين شناسى محل سد و حساسيت و اهميت پروژه از سه كارشناس بين المللى سدسازى دعوت شد تا طراحى پى و بدنه سد را موردبررسى قرارداده و نظر خود را اعلام كنند كه اين بررسى در سال ۱۳۷۲ انجام و گزارش آن در ارديبهشت همان سال تحويل مسؤولين شد كه بنابر نظر اين كارشناسان، لازم بود كه كليه اسناد و مدارك فنى طراحى توسط يك مؤسسه معتبر بررسى و بازنگرى شود. درپى اين پيشنهاد، بررسى طرح به انستيتو هيدروپروجكت مسكو واگذارشد. اين مؤسسه نيز محل سد و طراحى را مناسب تشخيص نداد و محور ديگرى را براى ساخت سد پيشنهاد داد.

اين سد بر روي رودخانه طالقان در منطقه دره طالقان در 120 کیلومتری شمال غربی تهران واقع شده است. سد از نوع سنگریزه ای با هسته رسي ميباشد. تاريخ شروع ساختمان آن در سال 1380 و تاريخ خاتمه سال 1385 مي باشد. طول تاج 1111 متر و ارتفاع از پي 109 متر است. همچنين ارتفاع از كف 103 متر است. گنجايش كل مخزن 420 ميليون متر مكعب و گنجايش مفيد مخزن 329 ميليون متر مكعب است.

موقعيت جغرافيايي طالقان، منطقه‌اي است متشكل از 80 آبادي كه در ميان دره بزرگي در كوه‌هاي البرز قرار دارد. اين منطقه با مساحتي حدود 1300 كيلومترمربع مساحت، در فاصله حدود 140كيلومتري تهران واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا از 1400 تا 2600متر، متغير است. طالقان، يكي از شهرستان‌هاي حومه تهران است كه از شمال به كلاردشت و الموت و منجيل، از غرب به اوشان، از جنوب به قزوين و آبيك و هشتگرد و كرج و از شرق به كندوان و كرج متصل مي‌شود.

اگر از تهران به سمت اين منطقه برويد، با طی کردن مسیر اتوبان کرج به سوی قزوین و وارد شدن به جاده سمت راست آن (از شهرهاي كرج، هشتگرد و آبيك گذشته و 4 كيلومتر بعد از آبيك، به جاده انحرافي و اختصاصي طالقان مي‌رسيد) به منطقه زیاران پس از طی 28 کیلومتر از کناره اتوبان بر فراز گردنه ابراهیم آباد  با دیداری از سراسر دره طالقان به داخل آن سرازیر می شویم. پس از رسیدن به پست نیروی انتظامی مستقر در مسیر لار و جاده آسفالته فرعی شده رو به سوی غرب کم کم ارتفاع کم کرده با عبور از آبادیهای سنگ بن و کمپ سر به کماکان و سپس به کناره نیلگون دریاچه سد طالقان میرسیم.

تاريخ طالقان به 4500 سال قبل بازمي‌گردد و آثاري از سلسله‌هاي مختلف پادشاهي در اين منطقه وجود دارد. زبان مردم طالقان، فارسي و لهجه آنها تاتي است و تنها در دهكده ميناوند، مردم به زبان تركي سخن مي‌گويند. آيين مردم طالقان تا حدود قرن سوم هجري، دين زرتشت بوده است. با ظهور اسلام و گرويدن مردم قزوين و ساير مناطق نزديك طالقان به مذهب شافعي و مالكي، مذاهب جديد در ميان آنان رونق پيدا كرد اما چون ساداتي كه به طالقان روي آوردند پيرو زيدبن‌علي‌بن‌حسين‌ابن‌علي بودند، مردم طالقان، آيين زيديه را كه حسينيه نيز ناميده مي‌شود قبول كرده و به آن علاقه‌مند شدند. ظاهرا مذهب اسماعيليه در طالقان نفوذ و دوام قابل ملاحظه‌اي نداشته است زيرا مردم طالقان، بيشتر در قلمرو نفوذ حكمرانان زيدي‌مذهب قرار داشته‌اند. به هر حال با روي‌كارآمدن صفويه و نفوذ حكمرانان سلسله كيانيه - خصوصا خان‌احمد اول كه به آيين شيعه اثني عشري معتقد و علاقه‌مند بود - از گسترش و نفوذ آيين زيديه كاسته شد و مردم به مذهب اثني‌‌عشري گرويدند. اكنون عموم طالقاني‌ها شيعه دوازده امامي هستند.

راه رفتن بر البرز بارزترين ويژگي طبيعت طالقان، وجود ارتفاعات و قلل متعدد و زيباست. رشته‌كوه فرعي طالقان، بخشي از رشته‌كوه اصلي البرز است كه طول آن حدود 90كيلومتر و عرض آن از 5 تا 25كيلومتر است.

معروف‌ترين قله رشته طالقان، شاه‌البرز (البرز بزرگ) با بلنداي 4200متر از سطح درياست كه در شمال آن، هشت يخچال كوچك، ديدني و زيبا وجود دارد كه جمع مساحت آنها حدود 260000 مترمربع است. پوشش گياهي غني و چشمه‌ساران زلال و آبشاران متعدد آن، زيبايي كم‌نظيري به اين قله داده است؛ قله‌اي كه در عين حال سفره پرباري براي دامداران منطقه و مامني گشاده‌دست براي حيات وحش منطقه است. چهره زيبا و نعمات فراوان شاه‌البرز، اين قله را در ديده دلبستگان آن، به هيات زيباترين چكاد جهان‌شان جلوه‌گر ساخته است. شاه‌البرز 5 قله فرعي دارد كه بين گردنه مالخاني و تنوركان واقع شده است.شاه البرز، نمونه‌اي است از ده‌ها قله ديگر طالقان كه از جمله مهم‌ترين آنها عبارتند از:

قله «صاد» با ارتفاع حدود 4000 متر از سطح دريا در شرق دره جزينان، قلل «كلوان1» و «كلوان2»، «ميش‌چال2،1و3» با ارتفاع 4150 تا 4200 متر، قلل «لشكرك كوچك» و «لشكرك بزرگ»، «زرين كوه» يا «ماسه‌چال»، «كاهار بزرگ و كوچك».

دكتر هانس بوبك - استاد دانشگاه و زمين‌شناس اتريشي - در سال 1934، نقشه صحيحي از علم‌كوه را با مقياس يك/صدهزارم و با استفاده از برخي عكس‌هاي هوايي تهيه كرده است كه اين نخستين گام بسيار مهم و ارزنده در راه شناسايي منطقه طالقان و تخت‌سليمان به حساب مي‌آيد. وي از طريق دره «پراچان» كه مسير جنوبي دستيابي به قلل رشته تخت سليمان است، با استفاده از راهنمايان محلي از گردنه هزارچم عبور و كليه قلل مشخص سمت شرقي و غربي گردنه را نامگذاري كرده كه با استفاده از گويش محلي روستاي پراچان انجام پذيرفته است.

ميزان بارندگي نسبتا زياد اين منطقه كوهستاني و چشمه‌ساران فراوان و رودخانه‌هاي فصلي و دائمي آن، منشاء وجود و پيدايش آبشارهاي زيادي است و اين از ديگر جلوه‌ها و زيبايي‌هاي طبيعي طالقان به شمار مي‌رود.

آبشارهاي متعدد فصلي و دائمي در انحناء و سينه كوه‌ها و دامنه ارتفاعات، چشم‌ها را مي‌نوازد. مشهورترين اين آبشارها عبارتند از: آبشار «شلبن» در جنوب روستاي بزج، آبشار «ترنو» در جزينان دربند و آبشار «آسكان» در روستايي به همين نام، آبشار «سفيدآب» در جوار مزرعه و كوهي به همين نام كه در غرب قله شاه‌البرز واقع است.

آقا محمد خان قاجار پس از برانداختن مخالفان خود در سال 1209 هجری قمری در تهران پادشاهی خود را اعلام کرد. انتخاب تهران بعنوان پایتخت تاثیر بسزایی در اوضاع و احوال مردم طالقان داشت. زمینه هایی که به لحاظ تحولات تاریخی پس از استقرار سلسله صفوی کم و بیش در مسیر میل به ثبات و آرامش نسبی مهیا شده بود ، تحت تاثیر عواقب ناشی از هجوم افغانها و استمرار نسبی نظام ملوک الطوایفی پایدار نماند. اقدامات نادرشاه افشار ضربه ای دیگر بر پایه های این دو عامل وارد آورد ، اما دیری نپایید و در حقیقت دولت مستعجل بود. روند ثبات و آرامش حکومت متمرکز دوره قاجاریه به مرحله جدید و پایدارتری رسید. از این پس زمینه ای برای جنگهای محلی و داخلی که از عمده ترین ویژگیهای گریبانگیر منطقه طالقان و عامل ناامنی ها و عدم توسعه تلقی می کردید تا حدودی برطرف شد. بدین سبب مصادیق و نمونه هایی از توجه دولت مرکزی که از عصر صفوی آغاز شده بود در زمان قاجار استمرار و توسعه بیشتر یافت . به تدریج همپای تحولات تاریخ معاصر در حوزه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی طالقان نیز شاهد ورود برخی مبانی و مظاهر تمدنی و ارتباطهای جدیدتری گردید. در ذیل امنیت و حضور نهادینه شدن دستگاههای نظارت و کنترل دولتی و تسهیل آمد و شد و ارتباط بین پیرامون مرکز از جمله طالقان و تهران در واقع یک پیوند اندام وار و پایدار از جوانب مختلف مهیا شد. روندی که به تدریج در غالب ساختارهای سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی عصر حاضر و تقسیمات جدید کشوری مستقر گردیده و تاکنون ادامه دارد.

رضا قلی خان هدایت در شرح وقایع سال هزارو دویست و پانزدهم و دوران سلطنت فتحعلیشاه درباره قتل حاجی ابراهیم کلانتر در طالقان می نویسد :" در این سال خاقان صاحب قرن (فتحعلیشاه) را با حاجی ابرایم شیرازی (کلانتر) که چهار سال در دولت خاقان شهید و چهارسال در دولت خاقان صاحب قران ، بالاستقلال متکفل مهام وزارت بود، سوء ظنی به هم رسید. چون برادران و پسران هریک در جانبی و شهری حکمرانی داشتندمقرر شد که در روز معین (روز اول ذی الحجه 1215) محرمان دربار به اطراف رفته ، همه را به یکباره گرفته به سیاست رسانند و چنین کردند. اساس چندین ساله ، در روزی برچیده شده خود چندی در قزوین و طالقان به سر برد. پس وفات یافت و وزارت اعظم به میرزا محمد شفیع بند پی مازندرانی اصفهانی الاصل ، مفوض شد و خاطر خطیر خاقان صاحب قران از بعضی ملاحضات آسوده گردید.

محمد تقی سپهر ملقب به لسان الملک در ناسخ التواریخ می نویسد : حاجی ابراهیم کلانتر را به بدترین وضع شکنجه کردند و چشمانش را در آوردندو زبانش را بریدند به قزوینش فرستادند و سرانجام برحالش رقت کردند و او را به جهان دیگر کوچ دادند. اکثر منابع قاجار قتل حاجی ابراهیم کلانتر را در طالقان ذکر نموده اند.

اعتمادالسلطنه در کتاب جغرافیای طالقان خبر از عبور محمد شاه قاجار از حدود طالقان سخن به میان آورده است: " در حدود سنه هزار و دویست و پنجاه و هشت که شهریار ، بهروز ماضی محمد شاه غازی انارالله برهانه ، تشریف فرمای آبگرک معدنی قزوین گردیدند از قرار مذکور موکب پادشاه مغفور از حدود طالقان بگذشته است".

 ساخت حمامها، حسینیه ها و اقدامات عمرانی دوران سلطنت محمد شاه قاجار(1250-1264هجری قمری) حکایت از امعان نظر او به طالقان است . حمام شهرک از جمله ابنیه تاریخی طالقان می باشد که هنوز پا برجاست . این بنا از سنگ و ساروج ساخته شده و امروزه به همت اداره میراث فرهنگی استان تهران در حال بازسازی است.

از دیگر آثاری که در آخرین سال حکومت محمد شاه ، یعنی سال 1264 در طالقان ساخته شده ، حسینیه جوستان است . این بنا امروزه زیر نظر اداره میراث فرهنگی استان تهران قرار دارد . این بنا به همت اهالی جوستان به سبک و سیاق سابق خود ( البته با نظارت میراث فرهنگی استان تهران ) بازسازی شده است. آنچه توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند، ارسی های گره چین این بنا است . در وسط حیاط حسینیه ، سکویی وجود دارد که مخصوص برگزاری تعزیه می باشد. امروزه نیز مراسم تعزیه خوانی در ایام محرم در آن مکان برگزار می شود و اهالی و علاقمندان روستاهای مختلف طالقان در این مراسم شرکت کرده و در این مکان حضور به هم می رسانند.

كوه‌هاي بلند رشته كوه البرز مملو از چشمه‌هاي آب گرم است و طبيعتأ منطقه طالقان هم كه در كنار اين رشته كوه‌ها واقع شده، از اين قاعده مستثني نيست. مشهورترين اين چشمه‌ها عبارتند از: چشمه آب گرم در شمال روستاي گراب در بالاطالقان، چشمه آب گرم «گنداب» در شمال روستاي دهدر در بالاطالقان و چشمه آب گرم در شمال روستاي هرنج. همچنين در اين منطقه غارها و دخمه‌هاي طبيعي فراواني وجود دارد كه برخي از آنها را معرفي مي‌كنيم.

غار بزج: اين غار در روستاي بزج طالقان واقع شده و در گذشته، از آن به عنوان پناهگاه استفاده مي‌شده است. آثاري از كارهاي دستي و محل دروازه و ديده‌باني و همچنين نشيمن‌گاه در آن مشاهده مي‌شود. طول اين غار 25متر است.

غار كله‌سنگ: در كوهي به همين نام در نزديكي قريه سوهان و قريه آرتون واقع شده. دهانه غار بسيار تنگ است. پس از پيشروي در غار، دهانه چاهي به عمق 4 متر نمودار مي‌شود كه بايستي به كمك طناب از آن پايين رفت و در آنجا محوطه بزرگي ديده مي‌شود كه تعداد زيادي اسكلت انسان روي هم انباشته شده است. درون اين غار، منابع آب‌هاي زيرزميني ديده مي‌شود و از سنگ‌چيني‌هاي دستي درون غار استنباط مي‌شود كه سابقا عده زيادي درون اين غار مي‌زيسته‌اند.

غار مرغ‌بند: در شمال روستاي «ناريان» قرار دارد و كمتر بدان توجه شده است.

دخمه باستاني خلي‌زر: در مزرعه‌اي به همين نام در روستاي «وركش» واقع شده و داراي اتاق‌ها و محل نشيمن است.

دخمه باستاني بادامستان: در جوار امامزاده يوسف، روبه‌روي روستاي «وشته» قرار گرفته و حدود ده اتاق دارد.